Đằng sau nét đẹp tinh tế sắc sảo của đồ gốm sứ là những bước sản xuất đầy công phu. Những sản phẩm gốm sứ có truyền thống lâu đời, gắn bó và được người dân ưa chuộng. Quy trình sản xuất gốm sứ bao gồm nhiều công đoạn và được tổng kết thành 5 khâu chính từ khâu thấu đất (chọn và xử lý đất), tạo hình gốm sứ, trang trí hoa văn, tráng men và nung thành phẩm. Mỗi giai đoạn thể hiện sự khéo léo, tỉ mỉ hòa cùng kinh nghiệm của người nghệ nhân. Cùng Vinaly tìm hiểu chi tiết từng bước trong quy trình làm gốm sứ ngay sau đây.
1. Chọn và xử lý đất – Thấu đất
Nguyên liệu chính làm nên những đồ vật gốm sứ đó là đất sét, đất được chọn vừa có độ dẻo cao, độ ngót vừa phải và chịu được nhiệt độ nung đốt cao. Mỗi loại sản phẩm gốm sứ có tỷ lệ pha đất khác nhau làm nên sự đa dạng mẫu mã cũng như tính chất.
Đất sét sau khi được chọn trải qua quá trình pha trộn và loại bỏ tạp chất. Nếu là lớp đất ít cát, hút nước thì cần được pha thêm cát để thành phẩm khi nung không bị nứt vỡ. Kế tiếp là quá trình loại bỏ tạp chất giúp gốm sứ có độ mịn, trắng và chất lượng tốt nhất.
2. Tạo hình sản phẩm gốm sứ – Chuốt đất
Sau khâu lựa chọn nguyên liệu, tiếp đến là quá trình tạo hình sản phẩm gốm sứ theo mẫu định sẵn. Thông thường nghệ nhân thường sử dụng bàn xoay, khuôn in và đôi tay dẻo dai, khéo léo để tạo nên những sản phẩm gốm sứ như ý. Sau đó là quá trình hong khô trực tiếp dưới ánh nắng mặt trời.
3 phương pháp tạo hình gốm sứ chính được sử dụng cho đến hiện nay bao gồm: Nặn bằng tay, tạo hình trên bàn xoay, sử dụng khuôn. Ngoài ra có thể kết hợp nhiều phương pháp tạo hình cho những sản phẩm đặc biệt. Chi tiết cho từng phương pháp tạo hình cụ thể:
- Tạo hình bằng bàn xoay: sau quá trình tuyển chọn, đất được nhào nặn thành những khối to bằng cổ tay, tiếp đến chúng được chuốt thành đoạn ngắn, chân phải đạp bàn, 2 tay chuốt tạo hình liên tục bằng cách khoanh tròn ngay tâm khối đất giữa bàn xoay. Với phương pháp này mọi kích thước, độ dày, mỏng đều được quyết định bởi đôi tay của người nghệ nhân, chắc chắn có sai lệch nhưng không đáng kể. Tạo hình bằng bàn xoay được sử dụng cho sản phẩm có kích thước lớn như chum, bình, vại.
- Tạo hình bằng khuôn đúc: thường được sử dụng sản xuất các loại gốm sứ số lượng lớn, hàng loạt như chén, đĩa.
- Tạo hình bằng cách nặn tay: thường thấy ở những sản phẩm mang tính nghệ thuật, thẩm mỹ cao như linh thú, tượng, đỉnh gốm.
3. Trang trí hoa văn, họa tiết
Khâu quan trọng quyết định tính thẩm mỹ cũng như giá trị trong quy trình sản xuất gốm sứ. Sau khi tạo hình và phơi khô, người nghệ nhân sử dụng bút lông để vẽ, hoa văn, tăng tính nghệ thuật thẩm mỹ cho từng sản phẩm. Gốm sứ được trang trí hoa văn bằng các phương pháp như sau:
3.1. Vẽ trên gốm sứ, vẽ trên men và lớp dưới men
Người nghệ nhân thường dùng bút lông vẽ trực tiếp trên nền bằng các hoa văn, họa tiết như ý. Công đoạn này đòi hỏi người thợ phải có kinh nghiệm và đôi tay cực kỳ khéo léo. Mỗi sản phẩm tạo thành là một tác phẩm nghệ thuật riêng biệt. Ngoài ra người thọ có thể sử dụng các phương pháp như vẽ men màu, đánh chỉ, bôi men chảy màu để tạo nên những sản phẩm đặc sắc. Họa tiết được vẽ trước khi tráng men được gọi là vẽ dưới men, ngược lại hoa văn được vẽ sau khi tráng men gọi là vẽ trên men.
Dạo gần đây người ta sử dụng kỹ thuật vẽ trên nền xương gốm sau khi trải qua công đoạn nung sơ 1 lần hoặc hấp hoa văn bằng cach trang trí theo hình vẽ đã được in sẵn trên giấy decal, nhập từ nước ngoài (phổ biến từ Trung Quốc). Tuy nhiên hình thức này không được coi là nghệ thuật sáng tạo trong làng gốm sứ Việt Nam truyền thống.
3.2. Cắt gọt, phân vạch sản phẩm gốm sứ
Sản phẩm sau tạo hình được hong khô trực tiếp bằng ánh nắng mặt trời. Khi cứng sẽ được gọt cạo nhẵn, tạo hình như ý. Các chi tiết được tạo hình ở giai đoạn này như: tai, quai, hình hoa lá, động vật nổi. Khắc vạch là phương pháp được người nghệ nhân sử dụng chủ yếu, sau đó là quá trình nung và tráng men.
3.3. In hoa văn bằng khuôn đúc
Sau khi tạo thành xương gốm sứ, người thợ thay vì vẽ hoặc khắc lên thân gốm sứ thì họ dùng một khuôn cũng được bằng gốm có khắc hoa văn âm bản rồi ép vào khối gốm sứ định sẵn, sau đó tráng men rồi đem nung. Độ dày mỏng của lớp men tạo ra hiệu ứng, hiện ra những hoa văn định sẵn. Các sản phẩm sử dụng phương pháp này phổ biến là gốm men hoa nâu và gốm men ngọc.
4. Tráng men gốm sứ
Sau khâu trang trí, các sản phẩm gốm sứ sẽ được tiến hành nung sơ, sau đó được phủ lớp men và mang đi nung chính thức. Tùy thuộc vào từng loại, một số không qua giai đoạn nung sơ trước đó. Với sản phẩm có kích thước nhỏ thường được nhúng vào men. Với sản phẩm có kích thước lớn hơn người ta thường sử dụng phương pháp dội hoặc phung men.
Tiếp đến là quá trình sửa hàng men, người thợ tiếp tục tu sửa lại sản phẩm lần cuối đảm bảo lớp men đều, không bị khuyết, cạo bỏ những chỗ dư thừa lần nữa trước khi đưa vào lò nung chính thức.
5. Nung thành phẩm gốm sứ
Đây là một trong những công đoạn cuối đóng vai trò vô cùng quan trọng trong quy trình sản xuất gốm sứ. Người ta thường sử dụng các dạng lò hộp, lò bầu và nguyên liệu là than cám, củi gỗ hoặc gas để nung gốm sứ thành phẩm. Tùy thuộc vào sản phẩm và các loại gốm sứ nhiệt độ nung cũng khác nhau.Với gốm nhiệt độ nung khoảng 600 đến 1280 độ C trong đó: gốm đất nung nhiệt độ nung từ 600 đến 900 độ C, gốm sành nâu: 1100 đến 1200 độ C, đốm sành xốp được nung ở 1200 đến 1250 độ C. Riêng với đồ sứ nhiệt độ nung cao hơn từ 1280 đến 1350 độ C.
>>> Ngoài nhiệt độ nung khác nhau, gốm và sứ còn có những đặc điểm nhận dạng chuyên biệt. Tham khảo ngay cách phân biệt gốm và sứ để nhận diện và lựa chọn chuẩn dành riêng 2 chất liệu này.
Vậy là Vinaly vừa cùng bạn tìm hiểu chi tiết nhất về quá trình làm gốm sứ tạo nên những sản phẩm vô cùng ấn tượng bằng đôi tay tài hoa của những người nghệ nhân. Xem dõi chúng tôi để cập nhật thêm nhiều thông tin hữu ích chuyên sứ nhé!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét